موقعیت روسیه در نظام بین الملل جدید

روسیه در سال های اخیر رویکردی جدید را در تعاملات بین المللی و مناسبات سیاست خارجی خود ترتیب داده است که توجه به برخی از آن ها برای فهم جایگاه و موقعیت مسکو در نظام جدید بین الملل ضروری است، استراتژی چند جانبه گرایی روسیه، تلاش برای ورود به پیمان های منطقه ای، تلاش برای به چالش کشیدن نقش و نظام اقتصادی غرب از جمله این موارد هستند که در این یادداشت به آن ها اشاره خواهد شد.

استراتژی چندجانبه گرایی روسیه

روسیه عمیقا به دنبال یافتن جای پایی در نظام بین الملل است. روس ها تصور می کنند اتفاقاتی که بعد از سال های اولیه دهه 1990 برای آنها و موقیعتشان در نظام بین الملل افتاده است، به صورت نابرابری، قدرت را در این نظام توزیع کرده و برای سالها آن ها در جایگاه واقعی خود نبوده اند، لذا شدیدا با نظام تک قطبی بین المللی که منادی آن آمریکایی ها هستند و به واسطه آن تلاش می کنند نظم را متناسب با مطالبات کشورهای غربی تعبیر کنند، مخالفت کرده اند. از مجموع اسناد و اظهارات مقامات روسی چنین برداشت می شود که روسها به دنبال یک سیاست خارجی مستقل و سیاست خارجی معطوف به سیستم بین المللی چندقطبی هستند که روسیه هم در آن نقش داشته باشد و در مقابل از جایگاه هژمونیک امریکا در نظام بین الملل کاسته شود. در این راستا، روسیه علاوه بر رفع نسبی مسائل اقتصادی و بهبود اوضاع اقتصادی خویش بر اهمیت قدرت نظامی تکیه نمود.[1]

پوتین از ابتدای به قدرت رسیدن، سه اصل نوسازی اقتصادی، دستیابی به جایگاه برجسته در فرایندهای رقابت جهانی و بازسازی جایگاه روسیه به عنوان قدرت بزرگ جدید را مبنای سیاست خارجی خود قرار داد[2] سیاست ها و اقدام های سیاستمداران روسیه نشان می دهد که آنها به شدت مخالف اقدامات یکجانبه گرایانه آمریکا هستند. از سال 2000 روسیه به صورت نامحسوس و از ابتدای سال 2007 به صورت آشکار با اعتماد به نفس حاصل از دست آوردها و موفقیت های خود در حوزه های مختلف ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی، سیاست «مقاومت مستقیم» را در برابر یک جانبه گرایی و توسعه طلبی های امریکا در پیش گرفت. روسیه در دوره پوتین نظام تک قطبی را به عنوان اصل نظم دهنده نظام بین الملل به رسمیت نمی شناسد و تثبیت آن را مغایر با منافع خود ارزیابی می کند.

روس ها در جایگاه های اقتصادی و سیاسی گوناگون نظام تک قطبی آمریکایی را زیر سوال برده و خواهان افزایش سهم قدرت های دیگر در ساختار و بافتار نظام بین الملل شده اند. در کنفرانس فوریه 2007 مونیخ پوتین یکجانبه گرایی آمریکایی ها را بدین ترتیب زیر سوال برد « نظام تک قطبی نه تنها قابل پذیرش نیست بلکه استقرار آن در شرایط کنونی اساساً غیرممکن است.» او نظامی با «یک مرکز قدرت ، یک مرکز تصمیم گیری و یک ارباب و یک حاکمیت» را رد کرد.

روس ها با پی گیری برنامه های خود در حوزه نظامی و به خصوص با سیاست هایی که برای ورود به بازار فروش سلاح دارند، که نمونه اخیر آن را می توان در فروش سامانه اس 400 به کشورهای حاشیه خلیج فارس مشاهده کرد، سیستم تک قطبی آمریکایی ها را زیر سوال بردند و خود را به نظام بین الملل معرفی و حتی برای تغییر ساختار نظام بین الملل توانایی خود را تحمیل کنند.

از سال ها پیش روس ها با انتقاداتی به استقرار طرح سپر موشکی امریکا در اروپای شرقی و در پی آن تعلیق پیمان سلاح های متعارف ، استقرار سیستم جدید دفاع ضدموشکی در سنت پترزبورگ، به دنبال زیر سوال بردن سیستم تک قطبی بوده اند.

نخبگان روسیه معتقد هستند که نظام تک قطبی امریکا وضعیتی موقت، ناپایدار و غیرعادلانه است که با وقوع تحولات و ائتلاف های جدید و ظهور مراکز جدید قدرت از جمله چین، هند و روسیه، اساس آن به چالش کشیده شده است. در این دیدگاه نظام سلطه با شرایط جدید بین المللی ناسازگار است و دیری نخواهد گذشت که موازنه قدرت به شکلی جدید در عرصه روابط بین الملل برقرار خواهد شد[3].

تلاش برای ورود به پیمان های منطقه ای

حضور روسیه در بحران سوریه و تلاش برای ایفای نقش متناسب با جایگاه روسیه، آن چیزی بود که روس ها با توجه به اعتبار منطقه ای که در غرب آسیا از آن برخوردار بودند به دنبال آن بوده اند. پوتین ابتدا برای انحراف افکار عمومی بین المللی از آن چه در اوکراین به وقوع پیوسته بود و ثانیا به دلیل کسب امتیازات از غرب برای خنثی سازی فشارهایی که اتحادیه اروپا و آمریکا بر این کشور به واسطه تحولات اوکراین وارد آورده بود، خود را به بحران سوریه وارد کرد، اما هر چه از ورود روسیه به بحران سوریه گذشت، روس ها بیشتر دریافتند که این آمریکا نیست که حرف آخر را در منطقه غرب آسیا می زند و کشورهای دیگر نیز می توانند و باید دارای نقش مثبت در این منطقه باشند. لذا بیشتر مشتاق شدند تا در تحولات منطقه تاثیر گذار باشند، این مسئله سبب شد تا روس ها قدرت آمریکا را در برخی از مسائل به چالش بکشند.

تلاش برای به چالش کشیدن نقش و نظام اقتصادی غرب

در آستانه سفر پوتین به تهران به منظور جلسه مشترک با مقامات ایران، نخست وزیر روسیه دمیتری مدودف نیز به چین سفر کرد. وی با اشاره به اینکه دنیا نباید تحت سلطه یک واحد پولی خاص باشد، گفت مسکو و پکن به دنبال پیوند نظام پرداخت ملی هستند. مدودف خاطر نشان کرد روسیه نیز همانند چین - که از سامانه پرداخت «یونیون پی» بهره می‌برد – در حال توسعه سامانه پرداخت ویژه خود به نام «کارتا میر» است. وی همچنین اضافه کرد به عقیده من، ابزار‌های مالی زیادی در دنیای مدرن وجود دارد که می‌تواند به پایدار شدن نظام مالی در جهان منجر شود.

روسیه در سال 2014 پس از تحریم‌های غرب، سامانه کارتا میر را با هدف کاهش وابستگی به سیستم‌های پرداخت غربی اجرا کرد. در پی الحاق کریمه به روسیه و اعمال تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه، آمریکا ارائه خدمات ویزا و مسترکارت را به مشتریان روسی خود متوقف کرد. سامانه مالی کارتا میر در حال حاضر، یکی از پرکاربردترین سامانه‌های نقل و انتقال پول در روسیه است و مقامات دولتی این کشور سعی دارند آن را در سطح بین المللی گسترش دهند.[4] انرژی از دیگر مواردی است که روس ها شدیدا از آن بهره می برند تا موقعیت اقتصادی خود را در نظام بین الملل تغییر داده و بدین واسطه امتیازاتی را از غرب دریافت کنند.

به طور کلی فهم تلاش برای به چالش کشیدن نقش آمریکا و لزوم تغییر در نظام تک قطبی، تلاش برای از بین بردن نقش یکجانبه سیستم های بین المللی اقتصادی که از جانب آمریکا تحمیل می شود و نهایتا تلاش برای ورود به پیمان های منطقه ای آن چیزی است که در خصوص روسیه جدید باید به آن ها توجه داشت.بنابراین سفر دیروز پوتین به تهران را در شرایطی که داعش در عراق و سوریه رو به نابودی است و رییس جمهور روسیه درک روشنتری از تحولات منطقه و نقش و جایگاه ایران در مدیریت این تحولات پیدا کرده است را باید یک سفر مهم و تاریخی به حساب آورد.

پی نوشت:

[1]. نوری ، علیرضا ، (1389) ، سیاست خارجی روسیه در دوره پوتین : اصول و روندها ، تهران ، دانشگاه جامع امام حسین (ع) ، دانشکده و پژوهشکده پیامبر اعظم (ص). 

[2]. مصلی نژاد ، عباس، (زمستان 1392) ، "موازنه راهبردی و سیاستگذاری امنیتی روسیه در نظام بین الملل" ، مطالعات اوراسیای مرکزی ، دوره 6 ، شماره 2

[3]. نوری ، علیرضا ، (1389) ، سیاست خارجی روسیه در دوره پوتین : اصول و روندها ، تهران ، دانشگاه جامع امام حسین (ع) ، دانشکده و پژوهشکده پیامبر اعظم (ص).