در نقد سرمقاله روزنامه دنیای اقتصاد ترویج وابستگی به اسم اقتصاد

روزنامه «دنیای اقتصاد» در سرمقاله روز یکشنبه 5 آذرماه خود یادداشتی را تحت عنوان «پیمان پولی و پرسش‌های بی‌پاسخ» منتشر کرده است که نشان می دهد پس از حدود 6 سال از مطرح شدن موضوع پیمان پولی در ایران، همچنان فهم کامل و صحیحی از مکانیزم و کاربردهای این پیمان ها در رسانه های داخلی وجود ندارد. در ادامه به بررسی ادعاهای مطرح شده توسط این روزنامه می­پردازیم:

1. اولین ذهنیت اشتباه نویسنده از پیمان پولی، این است که پیمان پولی دوجانبه را معادل همان حذف دلار می­داند. در حالی که پیمان پولی قرار نیست دلار را از سبد ارزی ایران حذف کند، بلکه پیمان پولی برای تنوع بخشیدن به ارزها استفاده می شود تا سهم عمده یک ارز در تجارت خارجی ایران، باعث فشار و تحریم کشور صاحب آن ارز (آمریکا و اروپا) نشود.

2. دومین اشتباه این نویسنده غفلت از یورو و به طور کلی غالب شدن یک ارز بیگانه در تجارت خارجی ایران است. واقعیت این است که سال­هاست آمریکا به ایران اجازه استفاده از نظام پرداخت دلار را نمی­دهد اما با شیفت ایران از دلار به یورو، اروپا نیز تعاملات بانکی ایران را تحریم کرد. در واقع، پیمان پولی برای جلوگیری از سیطره یک ارز غالب بر تجارت خارجی کشور است، چه این ارز، دلار آمریکایی باشد، چه یوروی اروپایی.

3. نویسنده اما در عبارت سوم، به واقعیت بزرگ و مهمی اشاره کرده و با 4 دلیل مفصل اثبات کرده است: «تحریم‌های آمریکا باعث شده است که بانک‌های بزرگ بین‌المللی از برقراری روابط کارگزاری با ایران امتناع کنند.» باید این اعتراف بزرگ را به فال نیک گرفت، چرا که قبل از این روزنامه «دنیای اقتصاد» یکی از مهمترین رسانه هایی بود که به طور مکرر، علت اصلی عدم همکاری بانک­های بزرگ بین المللی را عدم تطبیق ایران با استانداردهای FATF ارزیابی می کرد و بدون توجه به اهمیت تحریم­های آمریکا، همکاری هرچه بیشتر با FATF را موجب تسهیل در همکاری بانک­های بزرگ می­دانست و درباره مزایا و دستاوردهای همکاری با FATF مطالب زیادی منتشر می­کرد.

4. اما پیش فرض اشتباهی که نویسنده دارد، این است که برای رفع مسائل بانکی حتما باید به سراغ بانک­های اروپایی برویم. باید از نویسنده محترم پرسید که مگر چند درصد از تعاملات ما با اروپا است؟ جدول زیر تعاملات اقتصادی ایران با 10 کشور اول در سال 95 را نشان می دهد، مشاهده می کنیم که هیچ کشور اروپایی در بین این 10 کشور وجود ندارد. سوال این است که چرا روزنامه دنیای اقتصاد اصرار دارد که ما در تعاملات خود با روسیه، ترکیه، عراق و ... از بانک­های اروپایی استفاده کنیم؟

5. یکی دیگر از تصورات اشتباه نویسنده از پیمان پولی در آنجایی مشخص می شود که می­پرسد: «پیمان پولی چگونه نگرانی بانک‌های بزرگ دنیا از تعامل با ایران را مرتفع می‌کند؟» در حالی که کارکرد پیمان پولی رفع نگرانی بانک­های بزرگ دنیا (عمدتا اروپایی) نیست، بلکه کارکرد اصلی حذف این بانک­ها و تعریف زمین بازی جدید برای رهایی از امکان تحریم اروپا و آمریکا است.

6. این نویسنده در عبارت بعدی درباره اتحادیه پایاپای آسیایی گفته است: «به‌رغم ابراز تمایل مکرر بانک مرکزی ایران، اتحادیه مزبور هیچ گامی در راستای رفع آثار سوء‌تحریم‌ها علیه ایران برنداشت. اگر پیمان پولی می‌تواند تحریم‌ها را بی‌اثر کند، چرا اتحادیه پایاپای آسیا نتوانست این نقش را ایفا کند؟»

اولا: مناسب است اگر روزنامه دنیای اقتصاد سندی از تمایل مکرر بانک مرکزی برای اجرای پیمان پولی توسط کشورهای این اتحادیه در اختیار دارد، این سند را در اسرع وقت منتشر کند، ثانیا ظرفیت های موجود در نهادهای بین الدولی و بین المللی تا زمانی می­توانند برای ایران مفید باشند که مسئولان کشورمان خواهان استفاده از آن ظرفیت ها باشند، قرار نیست این نهادها به دنبال حل مشکلات ایران باشند و کم کاری های بانک مرکزی را جبران کنند. بنابراین این سوال مطرح می شود که آیا عدم استفاده بانک مرکزی از ظرفیت های این اتحادیه به معنای بی فایده بودن پیمان پولی است؟

7. نویسنده ادعا کرده است که «بسیاری از پیمان‌های ارزی دوطرفه هیچ‌گاه عملیاتی نمی‌شود. به‌عبارت دیگر، پیمان پولی بین دو کشور چون بیمه‌نامه‌ای عمل می‌کند برای روز مبادایی که شاید فرا نرسد.» که این ادعا هم بدون هیچ رقم و عددی و بدون توجه به گسترش سهم ارزهای ملی بعد از امضای پیمان­های پولی در جهان، مطرح شده است. اتفاقا پیمان پولی امضا می شود برای جلوگیری از فرا رسیدن روز مبادا! چرا که بسیاری از کشورهای پیشرو در زمینه پیمان های پولی، برای کاهش وابستگی به ارزهای جهانروا (دلار و یورو) و جلوگیری از انتقال بحران های مالی غرب و جلوگیری از اثرگذاری تحریم­های آمریکا در روز مبادا، از این پیمان ها استفاده می کنند.

8. همچنین نویسنده سرمقاله دنیای اقتصاد به دلیل عدم اطلاع از اخبار مرتبط با پیمان های پولی ایران، گفته است: «برای انعقاد پیمان پولی تنها تمایل داخلی کافی نیست، علاوه بر بانک مرکزی ایران باید بانک مرکزی طرف تجاری نیز تمایل داشته باشد که وارد پیمان پولی شود.» این در حالی است که تاکنون کشورهای مختلف بارها به ایران پیشنهاد پیمان پولی را داده اند اما با بی توجهی بانک مرکزی مواجه شده اند. روسیه و ترکیه حتی در سطح بالای ریاست جمهوری چندین بار پیشنهاد اجرای پیمان پولی دوجانبه را داده اند. به دلیل بی توجهی دولت به این مسئله، اردوغان در همین دو ماه گذشته، شخصا پیگیر اجرای آن شد و بعد از سفر به ایران، پیمان پولی ایران و ترکیه به میزان یک میلیارد و دویست میلیون دلار امضا شد. در واقع، باید گفت در این مسئله تمایل خارجی بسیار بیشتر از تمایل داخلی است و مانع اصلی برای اجرای پیمان های پولی دوجانبه، عدم تمایل بانک مرکزی ایران است.

9. در ادامه این یادداشت آمده است: «آیا استفاده از پول‌های محلی برای تاجران و تولیدکنندگان هم یک تصمیم بهینه است؟ اگر این‌چنین بود آنها برای انعقاد پیمان پولی صبر نمی‌کردند و از طریق بازار ارز به‌صورت مستقیم فعالیت خود را انجام می‌دادند.» نویسنده در این بحث هم تفاوت پیمان پولی با استفاده مستقیم تجار از بازار ارز را نمی داند. پیمان پولی زیرساختی است که به واسطه آن، تجار از از پشتوانه بانک های مرکزی اطمینان حاصل می­کنند تا با خیال آسوده و با کمترین ریسکی، تجارت خود را با ارز ملی انجام دهند، اما روشی که نویسنده آن را با پیمان پولی اشتباه گرفته است، احتمالا همان استفاده از صراف ها است که هزینه و ریسک بسیار بالایی دارد. اتفاقا یکی از پیگیرترین اصناف برای شکل گیری پیمان پولی همین تجار صادر کننده و وارد کننده هستند که تاکنون چندین بار به عدم اجرای پیمان پولی ایران با کشورهای همسایه اعتراض کرده اند.

10. در ادامه سرمقاله دنیای اقتصاد در زمینه اجرای پیمان پولی آمده است: «نیاز است تا طرف تجاری ما قبول کند که ریال را در ذخایر خود هر چند به‌طور موقت و به حجم پیمان پولی منعقد شده، نگهداری کند و به حساب بانک مرکزی خود در بانک مرکزی ما، حساب ریالی داشته باشد. امری که بسیاری از کشورهای طرف تجاری ما آن را رد می‌کنند.» اشتیاقی که کشورهای خارجی برای انعقاد پیمان پولی با ایران دارند، نشان می دهد که آنها نگهداری ریال را پذیرفته اند.

علاوه بر این باید توجه داشت که اولا در پیمان پولی قرار نیست که به میزان زیادی ارز ملی در حساب کشور مقابل قرار بگیرد، ثانیا مبنای «محاسبه» بدهی یا طلب کشورها، ارز ملی نخواهد بود، بلکه می توان برای محاسبه (و نه پرداخت) بدهی یا طلب، از ارزی با ثبات (مثل یورو) یا از کالایی با ثبات مثل طلا استفاده کرد. در نتیجه، نوسان ارزهای ملی هیچ نقشی در دارایی هایی که به ارز ملی هستند، نخواهد داشت. مثلا ایران به میزان 100 میلیون یورو به ترکیه بدهکار است این بدهی با ارز ملی پرداخت می شود، یعنی امروز یا یک ماه دیگر، هر اتفاقی برای ریال بیافتد، به میزان 100 میلیون یورو، با ارز ریال به ترکیه پرداخت می­کنیم. به این ترتیب نوسان ریال هیچ نقشی در پرداختها نخواهد داشت. بنابراین باید بین مبنای «محاسبه» و «پرداخت» تفاوت قائل شد.

11. همچنین در این متن آمده است: «داشتن ارز محلی در ذخایر بانک مرکزی که جزئی از بیت‌المال است، امر بسیار پرریسکی است». در حالی نویسنده پیمان پولی را مرتبط با ذخایر ارزی می داند که اصلا کارکرد پیمان پولی ذخیره ارزی نیست، بلکه کارکرد اصلی آن تجارت و رفع نیازهای جاری در تجارت دو کشور است و قرار نیست ارزی در بانک مرکزی ذخیره شود.

12. و گفته است: «پیمان پولی که بخواهد بیش از واردات ما از آن کشور باشد، باعث می‌شود تا ما مجبور باشیم بیش از نیاز واقعی خود از آن کشور واردات داشته باشیم.» هیچکس ادعا نکرده است که پیمان پولی باید بیش از واردات ما باشد، ما در رابطه با هر کشور، دو عدد واردات و صادرات به آن کشور را داریم، هر کدام کمتر بود، به همان میزان با آن کشور پیمان پولی می­بندیم، بنابراین قرار نیست پیمان پولی واردات کشور را افزایش دهد.

در نهایت نویسنده سرمقاله روزنامه دنیای اقتصاد به جای حمایت از استقلال پولی و مالی ایران برای مصون ماندن از تحریم­های آمریکا و اروپا، پیشنهاد داده است که، روابط کارگزاری را با بانک های معتبر (اروپایی) افزایش دهیم. در حالی که تحریم های بانکی به دلیل همین وابستگی کشورمان به نظام پرداخت آمریکا و اروپا، امکان­پذیر شد و اکنون روزنامه دنیای اقتصاد، برای حل مشکل تحریم، وابستگی بیشتر به نظام پرداخت آمریکا و اروپا را تجویز می­کند!

کسرا آصفی

کارشناس اقتصاد سیاسی بین الملل

 با عنایت به اینکه نظرات و پیشنهادات شما کاربران گرامی در بهبود مجله خبری ایران مطلب تاثیر کاملا موثری ایفا می کند لذا خواهشمند است ما را از نظرات ارزنده ی خود محروم نفرمایید.

---

دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مجله خبری ایران مطلب در وب سایت منتشر خواهد شد
پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد